مقدمه
بلاکچین، بهعنوان یکی از بحثبرانگیزترین فناوریهای نوظهور، در سالهای اخیر توجه جهانی را به خود جلب کرده است. از رمزارزها و زنجیره تأمین گرفته تا بیمه، رأیگیری و خدمات بهداشتی، پتانسیل تحولآفرین این فناوری در حوزههای متنوعی مطرح شده است. اما در هستهی این انقلاب فناورانه، مفهومی بنیادین قرار دارد: اعتماد. مقالهی پیشین ما به چشماندازهای کلان بلاکچین پرداخت و نشان داد که چگونه این فناوری آیندهی تعاملات اقتصادی و اجتماعی را شکل میدهد. اکنون، پرسش کلیدی این است: چرا اعتماد در سیستمهای مالی و اطلاعاتی سنتی اینقدر پرهزینه و شکننده است و بلاکچین چگونه این چالش را برطرف میکند؟
در این مقاله، ابتدا به مشکلات نظامهای مبتنی بر واسطههای معتمد میپردازیم؛ از رسواییهای بزرگی مانند ماجرای برنی مادوف و انرون گرفته تا هزینههای پنهان تأیید و تطبیق اطلاعات. سپس، نشان خواهیم داد که بلاکچین چگونه با حذف نیاز به نهادهای مرکزی، هزینههای اعتماد را کاهش داده است و شفافیت و صداقت را به ساختارهای اقتصادی بازمیگرداند. برای درک بهتر واقعیتها و افسانههای این فناوری، به گفتوگویی از پادکست مککنزی (سپتامبر ۲۰۱۸ | McKinsey Digital) استناد میکنیم که در آن مت هیگینسون و برنت کارسون، دو شریک شرکت مککنزی، با سایمون لاندن به بررسی کاربردهای بلاکچین، تجربیات پیادهسازی پروژههای مرتبط و زمانبندی مناسب برای بهرهگیری از آن میپردازند.
در صابملک، ما به دنبال بهرهگیری هوشمندانه و هدفمند از بلاکچین هستیم. این مقاله نهتنها به چیستی بلاکچین و منطق استفاده از آن میپردازد، بلکه روشن میکند که چه زمانی بهتر است از این فناوری دوری کنیم، تا بتوانیم راهحلهایی مؤثر و پایدار برای آیندهی بازار املاک ارائه دهیم.
بلاکچین چیست؟ یک تعریف ساده
مت هیگینسون بلاکچین را اینگونه توضیح میدهد:
«در اصل، بلاکچین نوعی پایگاه داده است؛ اما با یک تفاوت مهم: این پایگاه داده به صورت توزیعشده میان اعضای یک شبکه به اشتراک گذاشته میشود. هر عضو، نسخهای یکسان از اطلاعات را در اختیار دارد.»
بلاکچین در واقع از سه جزء اصلی تشکیل شده است:
- امنیت رمزنگاریشده: برای خواندن یا نوشتن اطلاعات، باید کلید عمومی و کلید خصوصی معتبر داشته باشید.
- ثبت دیجیتال تراکنشها: بلاکچین یک دفتر کل دیجیتال است که وقایع را بهصورت زمانمند ثبت میکند.
- اشتراک در شبکه: ممکن است شبکه عمومی باشد (مانند بیتکوین) یا خصوصی (مانند بلاکچینهای بانکی).
چرا بلاکچین متفاوت است؟
به گفته هیگینسون، چهار نوآوری اصلی، بلاکچین را از پایگاه دادههای سنتی متمایز میکند:
- رمزنگاری پیشرفته
حاصل بیش از ۲۰ سال تحقیق در علوم رمزنگاری، امنیت داده را در سطحی بالا تضمین میکند. - ساختار غیرمتمرکز و مقاوم
از بین رفتن یک گره، سیستم را متوقف نمیکند. بلاکچین در برابر «نقطه شکست واحد» مقاوم است. - ردیابی کامل تاریخچه (Audit Trail)
همه تراکنشها بهصورت زنجیرهای به یکدیگر متصل هستند. سابقهای شفاف و تغییرناپذیر از مالکیت ایجاد میشود. - تمامیت فرآیند (Process Integrity)
تراکنش تنها زمانی ثبت میشود که اکثر اعضای شبکه آن را تأیید کنند. این یعنی امنیت جمعی.
برداشتهای نادرست و رایج درباره بلاکچین
برنت کارسون معتقد است که بسیاری از برداشتهای رایج درباره بلاکچین، نادرست یا اغراقشدهاند:
- «بلاکچین یعنی بیتکوین»: در واقع، بیتکوین فقط یکی از کاربردهای بلاکچین است.
- «بلاکچین از همه دیتابیسها بهتر است»: تنها در شرایط خاص، بلاکچین مزیت دارد.
- «بلاکچین تغییرناپذیر است»: اگر اکثریت گرههای شبکه تحت کنترل یک نهاد قرار بگیرد، امکان دستکاری وجود دارد.
- «بلاکچین حقیقت مطلق را ثبت میکند»: نه. بلاکچین فقط هویت ثبتکننده را تأیید میکند، نه صحت دادهها را.
بلاکچین؛ فقط حذف واسطه یا انقلابی در اعتماد؟
بسیاری تصور میکنند مهمترین مزیت بلاکچین، حذف نهادهای واسطه است. اما به گفته کارشناسان مککنزی، ارزشآفرینی بلاکچین فراتر از این است:
- در فاینانس تجاری، بلاکچین میتواند زنجیره تأمین مالی را سادهتر، سریعتر و ارزانتر کند.
- در حوزۀ کمکهای بشردوستانه، بلاکچین امکان تأیید هویت بیومتریک افراد و تخصیص دقیق منابع را فراهم کرده است.
کاربردهای عملی بلاکچین
مککنزی کاربردهای بلاکچین را در شش دستۀ اصلی طبقهبندی میکند:
- رجیستری ایستا: ثبت سوابق مالکیت، منبع غذا، اسناد قانونی
- هویت: ثبت هویت دیجیتال، رأیگیری، پاسپورت سلامت
- قرارداد هوشمند: اجرای خودکار شرطهای قراردادی (مثلاً بیمۀ کشاورزی مبتنی بر میزان بارندگی)
- رجیستری پویا: ردیابی داراییهایی که در طول زمان جابهجا میشوند (مثل کالا در زنجیره تأمین)
- پرداخت: زیرساخت پرداخت دیجیتال، بینالمللی و فوری
- فناوری پایه: عرضۀ اولیۀ کوین (ICO)، بلاکچین بهعنوان سرویس (BaaS)
چالشها و محدودیتها
۱. شکاف فیزیکی-دیجیتال
مثلاً در زنجیرۀ تأمین گوجهفرنگی یا آثار هنری، اگر دادههای ورودی به بلاکچین اشتباه باشند یا امکان جعل داشته باشند، خود بلاکچین هم نمیتواند آنها را اصلاح کند. این چالش به «on-chain vs off-chain» مشهور است.
۲. مصرف انرژی و مقیاسپذیری
بیتکوین به طور خاص برای مصرف بالای انرژی طراحی شده بود؛ اما هماکنون، برای کاهش مصرف منابع راهکارهایی نوین در حال توسعهاند.
۳. نبود مدل اقتصادی قوی
شرکتها برای پیادهسازی یک فناوری جدید، نیاز به بازگشت سرمایه در بازهای ۱۲–۲۴ ماهه دارند. این در بسیاری از پروژههای بلاکچینی هنوز محقق نشده است.
چه کسانی میتوانند بلاکچین را پیش ببرند؟
سه عامل کلیدی در موفقیت پیادهسازی بلاکچین:
- دولتهای مقتدر: با توان اجبار قانونی
- بازیگران صنعتی غالب: مانند بورسها یا نهادهای تنظیمگر
- مسئلۀ واقعی و انگیزۀ اقتصادی روشن: مانند فاینانس تجاری یا احراز هویت در نظام سلامت
جمعبندی: بلاکچین، راهحلی برای مسائل واقعی اعتماد
بلاکچین با ارائهی مدلی غیرمتمرکز و شفاف، اعتماد را در سیستمهای دیجیتال بازآفرینی میکند. این فناوری با حسابداری توزیعشده و رمزنگاریشده، نقش واسطههای مالی را کمرنگ کرده و صداقت و شفافیت مالی را از طریق سازوکارهای تکنولوژیک تضمین میکند. در این مقاله دریافتیم که چرا اعتماد در نظامهای سنتی پرهزینه و آسیبپذیر است و چگونه بلاکچین با کاهش وابستگی به واسطهها، این معادله را تغییر میدهد.
بااینحال، بلاکچین برای هر مسئلهای مناسب نیست. پیش از انتخاب این فناوری، پرسشهای کلیدی زیر را در نظر بگیرید:
- آیا مسئلهای دارید که اعتماد یا حذف واسطه در آن حیاتی باشد؟
- آیا چندین نهاد مستقل نیاز به تعامل دارند؟
- آیا دادهها بهصورت طبیعی دیجیتال هستند؟
- آیا بازگشت سرمایهای مشخص و قابلاندازهگیری وجود دارد؟
اگر پاسخ شما به این پرسشها مثبت است، بلاکچین میتواند گزینهای ارزشمند باشد. در غیر این صورت، راهحلهای سادهتری مانند API، فضای ابری یا پایگاههای داده سنتی ممکن است کافی باشند. در صابملک، معتقدیم که بلاکچین زمانی ارزشمند است که راهحلی واقعی برای مسائل واقعی ارائه دهد. در حوزهی املاک، ثبت دقیق و قابلاعتماد اطلاعات، شفافیت میان ذینفعان و کاهش هزینههای واسطهگری از دغدغههای اصلی هستند که بلاکچین میتواند به آنها پاسخ دهد.
پس از کاوش در مقولهی اعتماد، اکنون زمان آن است که به قابلیتهای گستردهتر بلاکچین بپردازیم. در مقالهی بعدی، بررسی خواهیم کرد که چگونه این فناوری از پول دیجیتال فراتر رفته و امکان تعریف، ثبت و تبادل ارزش را در حوزههای متنوعی مانند مدیریت داراییها به شکلی نوین فراهم میکند.
